Магілёў 1918 - апісаньне горада з нямецкай газэты ч.1

Першая частка вялікага артыкула з апісаньнем горада ад нямецкага ваенкара Ганса Захачовера з 10й нямецкай арміі.

Артыкул друкаваўся цягам двух нумароў №578 і №579 ад 24 і 25.05.1918 адпаведна і складаўся з гістарычнага агляду і ўласнага позірку аўтара на сучасны яму горад.

Магілёў на Дняпры (ад ландсштурмана Ганса Захачовера)

Газета 10-й Арміі (Zeitung der 10. Armee), № 578, 24.05.1918, Вільня

   З Магілёвам, як з некаторымі паўночнымі гарадамі: туды лепш не ехаць цягніком, але дабірацца да яго водным шляхам. Позірк з Дняпра на вытанчана і велічна асьветлены белымі цэрквамі, востраканечнымі вежамі і зьзяючымі купаламі горад робіць вялікае ўражаньне і захапляе прывабнасьцю фарбаў.

   Той, хто наадварот трапляе ў горад на цягніку, не здолее адразу атрымаць ніякага намёку, што яго чакае такое мноства прыгажосьці. Вуліца, якая здаецца бясконцай, вядзе ад вакзалу ў горад; сцьвярджаюць, што вакзал наўмысна быў пастаўлены так далёка, каб знайсьці на свабодныя надзелы прадпрымальнікаў і пакупнікоў, якіх прывабіць блізкасьць да вакзалу.

   Магілёў, ці як кажуць рускія: Могілев, гэта вельмі стары рускі горад. Яго назва адносіцца да рускага слова mogila = магіла. Назву можна растлумачыць тым, што паблізу ад горада і таксама ва ўсёй губерні, што носіць такую самую назву як і яе сталіца, знаходзіцца шмат курганаў са старажытных часоў.

   Раней у гэтым краі жылі крывічы і радзімічы, старажытнаславянскія плямёны; потым ён належыў да Літвы. Да 1526 году Магілёў быў вядомы толькі як замак; а пачынаючы ад таго году ён стаў літоўскім горадам. Як напярэдні свайго росту да горада, а менавіта ў 1515 і 1519, таксама і падчас належнасьці да Літвы, дакладней у 1535 і 1564, гэтае месца моцна пацярпела ад рускіх набегаў. У 1569 годзе Люблінская вунія прывяла да таго, што Магілёў адышоў да Польшчы. Не доўга горад радаваўся спакою; ужо ў 1588/89 гадах зноўку пачалася руская агрэсія. І менш чым праз 100 год, прыкладна ў 1650, рускія здолелі авалодаць горадам. Гісторыя паведамляе, што рускія там паводзілі сябе вельмі дрэнна; у лютасьці не было нястачы; рускага “войска” з 600 чалавек хапіла тады, каб прынесьці жыхарам найвялікія пакуты і прывесьці іх да моцнага бедства. Рэквізаваліся прадукты харчаваньня; адбываліся крывавыя бойкі. Аднак лютыя гаспадары ўладарылі не доўга, і паколькі Польшча ў той час мела перавагу, адбылося тое, што ўжо ў 1661 горад зноўку быў забраны ад рускіх.

   Не прайшло і паловы стагодзьдзя, як Магілёў зноўку пабачыў і адчуў на сабе ваенныя няўзгоды. Сапраўды, здавалася, нібыта паходжаньне ад слова mogila надавала далейшаму існаваньню горада сумна сімвалічнае адценьне. Пачалася вайна паміж Пятром Вялікім і Карлам ХІІ швэдскім. 22-га чэрвеня 1704 года рускія прайшлі праз Магілёў, аднак у 1708 яны мусілі тэрмінова ўцякаць, і швэды завалодалі горадам. Швэды паказалі сябе з таго боку, з якога таксама праявілі сябе некаторыя нашы ворагі падчас цяперашней вайны; ўзгадаем толькі апаганеныя нядаўна французамі нямецкія салдацкія могілкі ў паўночнай Францыі. Карацей кажучы, яны займаліся рабаўніцтвам, зьдзекваліся з насельніцтва; частка горада была спаленая /горад насамрэч быў спалены Пятром 1/, і калі ўсе скарбніцы былі спустошаныя, а Карлу ХІІ патрабавалася яшчэ больш грошай і каштоўнасьцей, ён аддаў загад плюндраваць цэрквы. Надышоў дзень Палтавы, 8-е ліпеня 1709, які прынёс канец гэтай Велічы. Аднак так званая Карлава даліна, якая знаходзіцца паблізу ад горада, яшчэ сёньня захоўвае памяць пра тыя часы.

   Першы падзел Польшчы ў 1772 прывёў горад у рускія рукі. Хутка пасьля таго, у 1780 годзе, у Магілёве адбылася славутая сустрэча Катарыны ІІ і Ёзафа ІІ аўстрыйскага, палітычная вага якой была падкрэсьленая і каранаваная шэрагам урачыстых мерапрыемстваў. 24-га траўня Катарына прыбыла ў горад і накіравалася да службы ў катэдру. На працягу наступнага дня не было нястачы ў разнастаўных забавах. У горад была запрошаная італьянская опера, якая грала некалькі вечароў; штодзень праводзіліся манёўры; застольлі, музыка і радасны настрой насельніцтва стваралі эфектную, напоўненную жыцьцём і моцай карціну.

Забаўна выглядаў надпіс, які выставілі на прывітальным плакаце габрэі горада; ён гучаў так: “мы радуемся і сьвяткуем як у часы Саламона”. Катарына падаравала гораду 2 ключы з гербам Магілёва, а 30-га траўня быў закладзены першы камень мемарыяльнай царквы, царквы сьв. Ёзафа; потым адбыўся ад’езд іх Сьветласьцей. Праз 19 год, у 1799, царква была скончаная. /падрабязнае апісаньне візыта Ёзафа ІІ ў Магілёў можна прачытаць па спасылцы/-

   У 1802 годзе Магілёў, які дагэтуль быў толькі раённым горадам, зрабіўся губернскім цэнтрам. Потым прыйшла французская вайна, і 8-га ліпеня 1812 у горад нечакана ўвайшлі французы. Тады губернатарам горада быў граф Талстой; а цяпер камендантам стаў маршал Даву. Жыхароў прымусілі служыць Напалеону.

   Калі чытаеш гістарычныя працы ці некаторыя гістарычныя раманы, як напрыклад “Вайна і мір” Талстога, можна ўявіць сабе карціну таго настроя, які панаваў тады ва ўсёй Расіі адносна французаў. Няспынны трыумфальны марш французаў разарваў расійскія далечы; здавалася, на кон пастаўлена ўсё. Інтэлегенцыя і дваранскія семьі, сярод якіх лічылася само сабой зразумелым карыстацца ў гутарках французскай мовай, на гэты раз пракліналі яе, і гэтую вольную, сапраўды надзвычайную любоў да радзімы, якая ў цяперашней вайне, напрыклад, прымусіла рускіх перайменаваць Пецербург у Петраград, не кажучы пра іншыя выпадкі, паказвае нам Талстой, калі ён прыводзіць у некалькіх словах гутарку, дзе рускі размаўляе па французску і мусіць плаціць “штраф за штрафам”!

   Тым не менш небясьпека, у якой знаходзілася радзіма, дапамагла дасягнуць сумленнасьці, і можна ўявіць сабе, з якім супярэчлівымі пачуцьцямі працавалі магілёўскія жыхары на службе Напалеона /успаміны сьведкаў пра французаў у Магілёве можна прачытаць па спасылцы/.

------------------------------
<< -- Працяг па спасылцы -- >>