Апошняя частка апісаньня Магілёва вачыма невядомага падарожніка з Галіцыі, у якім апісваецца маёнтак Пашкевіча, асаблівасьці выбараў і арэнды зямлі, а таксама сістэма пошты і магілёўскія габрэі.
Першую частку можна прачытаць па спасылцы: Магілёў 1822 - частка 1
Другую частку можна прачытаць па спасылцы: Магілёў 1822 - частка 2.
Трэцюю частку можна прачытаць па спасылцы: Магілёў 1822 - частка 3.
Тэкст узяты з артыкула "Заўвагі Галічаніна з падарожжа ў Літву і Беларусь, што адбылося летам 1822 г."
Фальварак Юзафава, пана Пашкевіча, у 1 ці 1½ вёрстах ад Магілёва, над рачулкай Дубравенкай, вельмі прыемны. Бярозавы лес, можа 300-гадовы, чысты як гай, на поўначы ставок, грэбля, млын на ўсходзе, узгорак закрывае гарызонт хмызамі, і яго ажыўляе позірк на частку Магілёва на поўдні і захадзе. Асабняк напалову мураваны, напалову драўляны, з бакавымі памяшканьнямі цалкам драўлянымі, закрыты ад праезду парэнчамі, у нізкім але мілым месцы. Гаспадарчыя будынкі з вежачкамі знаходзяцца з тылу, архітэктурная вынаходка, якая прываблівае цікаўных паглядзець на іх. Унізе лазенка з падагрэвам. Шкада, што той будынак не быў пабудаваны там, дзе ёсьць малатарня, то бок вышэй на 30 локцяў і далей можа сажняў на 200. Тады ён меў бы невыказнай прыгажосьці далягляды. Двор тады павялічыў бы агарод, а малатарня, што стаіць у лесе зправа, надавала б дадатковай прыемнасьці. За тым фальваркам таксама ў вярсьце ці паўтарах, у лесе зправа (бярозавым зьмешаным з іншымі дрэвамі) знаходзіцца прыгожы дом з каланадай. Гэты прыгожы дом належыць метрапаліту Беларускаму. Пакрыты жалезнай бляхай, дзе зараз вайсковы шпіталь. Шкада, што такі прыгожы дом зправа поўнасьцю закрыты гаямі, бо ён цалкам прыемны і ўпрыгожвае шматлікія аколіцы ў тым баку.
Паводле звычаю ў магілёўскай губерні казённыя землі адпускаюцца ў арэнду, паводле кантракту на пэўную колькасьць год. Арэндатар павінен даць наперад адпаведны капітал прапарцыйна ўрадлівасьці глебы, ці лепшага яе ўраджаю. Калі нехта сее 100 чвэрцей жыта, тады за 3, а часам 3½ і 4 чвэрці мусіць аплаціць. Колькі жыта ўзята на пасеў, столькі гародніны ў суме кладзецца, і звычайна па 10 ці 12 рублёў кожная чвэрць падлічваецца, акрамя таго далучаецца частка сена, і калі ёсьць якія іншыя даходы. Напрыканцы году надыходзіць разьлік, адымаецца працэнт, і атрымліваецца вышэй узгаданая сума, якая, калі б карыстальнік быў не ў стане яе заплаціць, была б аднятая ад капіталу паводле рынкавага кошту. Добры гаспадар з 20 пасеяных чвэрцей мае 1000 коп жыта, капа дае па 22, 24 галона і больш, бо тут снапы маленькія. Дрэнны гаспадар сее 60 і 80 чвэрцей, дык хаця б 1000 коп меў. Жыхары заўжды аддаюць у арэнду дрэння фальваркі. Калі арэндатар тыя паляпшае, то ўладальнік іх адразу аднімець і ўжо такі фальварак сам выкарыстоўвае, аж пакуль зноўку не давядзе яго да дрэннага стану, і гэтак далей. А найчасьцей ён выдае столькі ўгодзьдзяў, колькі атрымлівае грошай, а потым ані ўгодзьдзяў, ані грошай не аддае, а калі дае ўгодзьдзі, то хутка робіць бясконцую чаргу прэтэнзій і забірае ўгодзьдзі і ўсё, што карыстальнік мае на зямлі. Ёсьць аднак людзі, што дзейнічаюць больш годным чынам.
У гэтым годзе ў сьнежні ў Магілёве будуць выбары адміністрацыі. Кожны, хто хоча быць абраным на наступны Trienium, ужо зараз заводзіць сяброўствы са старымі, а калі не атрымліваецца пэўнага эфекту, то кажа публічна, што ўрад ужо стаміўся, што нічога не можа прымусіць яго да далейшай актыўнасьці, што ён толькі чакае, калі яго звольнюць. Гэта забаўна слухаць збоку і назіраць за намаганьнямі. Сумна было мяне аднак, калі двое судзьдзяў у палаце судовай (прісудственной) выхваляліся, што яны хаця ані трымалі ў руках статуту, ані бачылі яго, але паводле яго былі абраныя на судзейства, і нават дагэтуль тая кніга не ў стане іх зацікавіць. Яны аднак прымушаныя вывучаць яе, каб далей быць у стане служыць грамадству. Бо адзін з іх не толькі складаў, але і сам пісаў дэкрэт у пэўнай закладнай справе, які па меркаваньню юрыстаў мае быць адзіны ў сваім родзе, дзе артыкул пра гадавыя, то бок тэрміновыя, выплаты тлумачыўся такім чынам, што слова “год”, у сэньсе “тэрмін”, бралася як каляндарны год часу. Што стварае дзіўную недарэчнасьць, з якой калі іншы звычайна сьмяецца, то ці будзе судзьдзя таксама па добрай волі сьмяецца з сябе разам з другім? Як жа можна знайсьці там справядлівасьць, калі падобныя тлумачаць закон!
Справа тая была паміж пэўнай самотнай (старай пані) і яе родзічам; было пастаноўлена, што яна можа хоць паміраць з голаду, бо 24х тыдневы тэрмін быў павялічаны да году і 24 тыдняў.
Варта ўвагі, што расейская працэдура і нават спосаб пісаньня дэкрэтаў зьяўляюцца такімі самымі (можа з зусім малай розьніцай) як статут літоўскі. Я чытаў вельмі шмат загадаў сенацкіх і іншых выракаў, наконт разводу палкоўніка Сербіна (ніжгародскага палка) з жонкай, дзе я знайшоў усё тое, што мае літоўскае судзейства. Тут мусіць уразіць, што Сербіна цалкам падтрымлівала справу аб разводзе, і першая духоўная інстанцыя дазволіла развод, пры ўсім гэтым, Сінод гэта скасаваў і наказаў, каб палкоўнік жыў з жонкай. Той аднак мяркуючы, што Сінод развод пацьвердзіць, ужо другі раз ажаніўся. Пасьпяшаўся небарака! Хто тады каму даў прыклад права, справа для разважаньняў. Ці Літва Расеі, ці Расея Літве?
У тых краях, што трапілі пад панаваньне Расеі раней, пошты невыразна лепшыя за літоўскія, а дазорцы ці даглядчыкі іхныя не маюць столькі хітыркаў, пры гэтым калі ідзе хто з краёвых магнатаў, вайсковых ці ўраднікаў, аднолькава як там, таксама і тут пошты паскараюцца; але да чужаземцаў, альбо прыватных асобаў, яны часта ставяцца непрыемна, і пакуль госьць чагосьці не выгандлюе, датуль коней атрымаць не можа. Вельмі патрэбна пазьбягаць тых пошт, якія трымаюць габрэі, дзе праз розныя хітрыкі альбо за коней вышэй патрэбнага заплаціш, альбо палову дня страціш. У паштальёнаў няма ўсталяванай платы, таму яны прымаюць з удзячнасьцю, хто колькі дасьць. У Літве трэба даваць 20 грошаў срэбных, альбо нават і 1 польскі злоты, каб добра ехаць, тут тое самае маеш за 10 срэбных грошаў. Ня ведаючы пра тое, я плаціў як у Літве, і ехаў часам па 20 вёрст за гадзіну, вельмі не хутка аднак (нямецкая міля складае 7 вёрст). Гэткім чынам з Магілёва да Оршы 72 вярсты я ехаў ад 1-й да 6-й гадзіны пасьля поўдня, а вяртаючыся быў у дарозе ад 11-й зранку да паловы 4-й пасьля поўдня; правялі на двух станцыях па паўгадзіны, а на адной чвэрць гадзіны, такім чынам агульна мы прабеглі за 3 гадзіны з чвэрцью 72 вярсты, ці 10 2/7 нямецкіх мілі; атрымліваецца кожная вярста займала 2 5/7 хвіліны, а за гадзіну мы праяжджалі 22 ½ вярсты.
Паштовыя канторы паўсюль асобныя ад коннай пошты. І нават ніколі не знаходзяцца ў суседнім будынку, з нагоды, што тут пошты ёсьць біржавыя, і прымаюць пры нагодзе розныя казённыя грошы дзеля перасылкі іх ад аднаго да другога канца краіны, што патрабуе асобнай бяспекі, таму таксама паўсюль пры паштовых касах стаяць вартавыя вайскоўцы, якія назіраюць за дзяржаўнымі касамі. Гэткая сістэма надта зручная для краіны, інакш было б немагчыма забясьпечваць гандлёвыя альбо іншыя сувязі. Гэта зьяўляецца вялікай спрыяльнасьцю для ўсіх краёў Яго Імпэратарскай Моцы.
На пецярбурзскім тракце пачынаючы ад Вільні, паўюсль паштовыя будынкі прыгожыя і часьцей за ўсё мураваныя, і вельмі добра аздобленыя, аднак сумна і дзіка дарагія. У агульнасьці, тут яшчэ трэба ўзгадаць нешта пра габрэяк і габрэяў.
У Вільне, і нават ва ўсёй Літве, пачынаючы ад мяжы Палесься аж да Магілёва і Оршы, габрэйкі маюць азіацкія галаўныя ўборы. Едучы ад Палесься аж да Ваўкавыска я не бачыў на іх пэрлін, як у Галіцыі. У Ваўкавыску адна габрэйка мела на сабе каралі ў выглядзе каўнэрыка. Далей падобныя каралі можна было бачыць паўсюль. У Вільні, аднак, на галавах носюць цюрбаны з шалей і хустак, на шыі шнуры пэрлін ад найкароткага да найдоўгага па 6 ці больш, аж да 12, шнуроў, спадаючых ад падбародку ўніз да самых грудзей, таксама як я бачыў на гравюрах у султанак індыйскіх набобаў. Некаторыя апранутыя паводле звычайнай моды лепшага тону, але яны атрымліваюць пагарду ад сваіх і звычайна лічацца прастытуткамі. Ніжэйшага саслоўя габрэйкі выходзяць на вуліцу ў вялікім белым покрыве (velum) падобным на павешаную на сябе прасьціну, увесь чалавек укрыты ею цалкам акрамя твару. Паміж сабой размаўляюць, асабліва пры чужых, па габрэйску. Але гэтая мова звычайна перакручаная нямецкая, ці нямецкая па-габрэйску. У Старасеку пад Шкловам я бачыў у габрэйкі на галаве ўбор падобны чымсьці да ўбору габрэяк Галіцыі, і гэта быў толькі адзіны падобны прыклад. Мужчыны габрэі маюць аднастайную вопратку, як дзе нідзе ў некаторых польскіх правінцыях. Увесь гандаль знаходзіцца ў іх руках, надакучлівы і часта моцна дзёрзкі. Урад тут зьбіраецца ўвесьці сродкі супраць ашуканства габрэяў, якія звычайна маюць найбольшыя даходы з найбеднага ці менш за ўсё адукаванага клясу людзей, альбо таксама з найбольш распушчанай моладзі. Але тыя сродкі будуць па рознаму зьвязаныя ўкаранелай амаль спрадвечнай слабай актыўнасьцю і павольным рухам. Пры ўсім гэтым, ніякі ўрад у Эўропе не паказвае столькі доказаў паляпшэньня таго народу, ня гледзячы на ўсе так моцна супраць яго накіраваныя сродкі, чым урад расейскі. Заахвочваньняў для габрэяў да новых паселішчаў у розных паўднёвых правінцыях было зроблена больш, чым усе сыстэматычныя спробы найбольшага іх прыгнёту. Аседлыя ў Хэрсонскай губерні габрэі за некалькі год у якасьці фермераў узьняліся да заможнасьці, якую найнадзейна стварае шчырая праца і сумленны заробак без нараканьняў. Прыклад тых габрэяў заахвоціў бедны кляс да падобнага жыцьця. Шматгадовыя неўраджаі ў некалькіх губренях павялічылі агульнае гаротнае становішча тамашніх жыхароў, вылішаючы габрэяў шляхоў да лайдацкага жыцьця; не было каго ашукваць у тых масштабах, каб гэта забясьпечыла столькі сямей, колькі іх было раскідана па тых губернях. Такім чынам яны рушылі да хэрсонскіх паселішчаў, і паводле дзяржаўных сьведчаньняў, якія выдаваліся габрэям у самой Магілёўскай губерні, да Хэрсону іх сышло да паловы верасьня 1822г. за той год звыш 9000 душ, і яны не толькі зрабілі тое падарожжа за ўласны кошт, але нават на першыя патрэбы новай гаспадаркі нічога ад ураду не патрабавалі, акрамя пацьвярджэньня вольнасьці ад падаткаў і іншых цяжараў на 10 год ці больш, у залежнасьці ад слабод, якія атрымалі тыя прывілеі.
А 5-й гадзіне пасьля поўдня, 8-га лістапада, я пакінуў Магілёўі паехаў абсаджаным дрэвамі трактам на Княжыцы, нядрэнны гарадок, у 12 вёрстах адлегласьці; адтуль да Галоўчына, таксама падобнага гарадка, 20 вёрст, з яго ў Круглае таксама 20 вёрст, а з яго да Талочына 10 вёрст. У трох узгаданых гарадках паўсюль маюцца храмы мураваныя і нічога болей, астатняе – некалькі дзесяткаў габрэйскіх дамоў.
Першую частку можна прачытаць па спасылцы: Магілёў 1822 - частка 1
Другую частку можна прачытаць па спасылцы: Магілёў 1822 - частка 2.
Трэцюю частку можна прачытаць па спасылцы: Магілёў 1822 - частка 3.
"Разнастайнасьці", № 17, 28 красавіка 1824 г., працяг
Фальварак Юзафава, пана Пашкевіча, у 1 ці 1½ вёрстах ад Магілёва, над рачулкай Дубравенкай, вельмі прыемны. Бярозавы лес, можа 300-гадовы, чысты як гай, на поўначы ставок, грэбля, млын на ўсходзе, узгорак закрывае гарызонт хмызамі, і яго ажыўляе позірк на частку Магілёва на поўдні і захадзе. Асабняк напалову мураваны, напалову драўляны, з бакавымі памяшканьнямі цалкам драўлянымі, закрыты ад праезду парэнчамі, у нізкім але мілым месцы. Гаспадарчыя будынкі з вежачкамі знаходзяцца з тылу, архітэктурная вынаходка, якая прываблівае цікаўных паглядзець на іх. Унізе лазенка з падагрэвам. Шкада, што той будынак не быў пабудаваны там, дзе ёсьць малатарня, то бок вышэй на 30 локцяў і далей можа сажняў на 200. Тады ён меў бы невыказнай прыгажосьці далягляды. Двор тады павялічыў бы агарод, а малатарня, што стаіць у лесе зправа, надавала б дадатковай прыемнасьці. За тым фальваркам таксама ў вярсьце ці паўтарах, у лесе зправа (бярозавым зьмешаным з іншымі дрэвамі) знаходзіцца прыгожы дом з каланадай. Гэты прыгожы дом належыць метрапаліту Беларускаму. Пакрыты жалезнай бляхай, дзе зараз вайсковы шпіталь. Шкада, што такі прыгожы дом зправа поўнасьцю закрыты гаямі, бо ён цалкам прыемны і ўпрыгожвае шматлікія аколіцы ў тым баку.
Паводле звычаю ў магілёўскай губерні казённыя землі адпускаюцца ў арэнду, паводле кантракту на пэўную колькасьць год. Арэндатар павінен даць наперад адпаведны капітал прапарцыйна ўрадлівасьці глебы, ці лепшага яе ўраджаю. Калі нехта сее 100 чвэрцей жыта, тады за 3, а часам 3½ і 4 чвэрці мусіць аплаціць. Колькі жыта ўзята на пасеў, столькі гародніны ў суме кладзецца, і звычайна па 10 ці 12 рублёў кожная чвэрць падлічваецца, акрамя таго далучаецца частка сена, і калі ёсьць якія іншыя даходы. Напрыканцы году надыходзіць разьлік, адымаецца працэнт, і атрымліваецца вышэй узгаданая сума, якая, калі б карыстальнік быў не ў стане яе заплаціць, была б аднятая ад капіталу паводле рынкавага кошту. Добры гаспадар з 20 пасеяных чвэрцей мае 1000 коп жыта, капа дае па 22, 24 галона і больш, бо тут снапы маленькія. Дрэнны гаспадар сее 60 і 80 чвэрцей, дык хаця б 1000 коп меў. Жыхары заўжды аддаюць у арэнду дрэння фальваркі. Калі арэндатар тыя паляпшае, то ўладальнік іх адразу аднімець і ўжо такі фальварак сам выкарыстоўвае, аж пакуль зноўку не давядзе яго да дрэннага стану, і гэтак далей. А найчасьцей ён выдае столькі ўгодзьдзяў, колькі атрымлівае грошай, а потым ані ўгодзьдзяў, ані грошай не аддае, а калі дае ўгодзьдзі, то хутка робіць бясконцую чаргу прэтэнзій і забірае ўгодзьдзі і ўсё, што карыстальнік мае на зямлі. Ёсьць аднак людзі, што дзейнічаюць больш годным чынам.
У гэтым годзе ў сьнежні ў Магілёве будуць выбары адміністрацыі. Кожны, хто хоча быць абраным на наступны Trienium, ужо зараз заводзіць сяброўствы са старымі, а калі не атрымліваецца пэўнага эфекту, то кажа публічна, што ўрад ужо стаміўся, што нічога не можа прымусіць яго да далейшай актыўнасьці, што ён толькі чакае, калі яго звольнюць. Гэта забаўна слухаць збоку і назіраць за намаганьнямі. Сумна было мяне аднак, калі двое судзьдзяў у палаце судовай (прісудственной) выхваляліся, што яны хаця ані трымалі ў руках статуту, ані бачылі яго, але паводле яго былі абраныя на судзейства, і нават дагэтуль тая кніга не ў стане іх зацікавіць. Яны аднак прымушаныя вывучаць яе, каб далей быць у стане служыць грамадству. Бо адзін з іх не толькі складаў, але і сам пісаў дэкрэт у пэўнай закладнай справе, які па меркаваньню юрыстаў мае быць адзіны ў сваім родзе, дзе артыкул пра гадавыя, то бок тэрміновыя, выплаты тлумачыўся такім чынам, што слова “год”, у сэньсе “тэрмін”, бралася як каляндарны год часу. Што стварае дзіўную недарэчнасьць, з якой калі іншы звычайна сьмяецца, то ці будзе судзьдзя таксама па добрай волі сьмяецца з сябе разам з другім? Як жа можна знайсьці там справядлівасьць, калі падобныя тлумачаць закон!
Справа тая была паміж пэўнай самотнай (старай пані) і яе родзічам; было пастаноўлена, што яна можа хоць паміраць з голаду, бо 24х тыдневы тэрмін быў павялічаны да году і 24 тыдняў.
Варта ўвагі, што расейская працэдура і нават спосаб пісаньня дэкрэтаў зьяўляюцца такімі самымі (можа з зусім малай розьніцай) як статут літоўскі. Я чытаў вельмі шмат загадаў сенацкіх і іншых выракаў, наконт разводу палкоўніка Сербіна (ніжгародскага палка) з жонкай, дзе я знайшоў усё тое, што мае літоўскае судзейства. Тут мусіць уразіць, што Сербіна цалкам падтрымлівала справу аб разводзе, і першая духоўная інстанцыя дазволіла развод, пры ўсім гэтым, Сінод гэта скасаваў і наказаў, каб палкоўнік жыў з жонкай. Той аднак мяркуючы, што Сінод развод пацьвердзіць, ужо другі раз ажаніўся. Пасьпяшаўся небарака! Хто тады каму даў прыклад права, справа для разважаньняў. Ці Літва Расеі, ці Расея Літве?
У тых краях, што трапілі пад панаваньне Расеі раней, пошты невыразна лепшыя за літоўскія, а дазорцы ці даглядчыкі іхныя не маюць столькі хітыркаў, пры гэтым калі ідзе хто з краёвых магнатаў, вайсковых ці ўраднікаў, аднолькава як там, таксама і тут пошты паскараюцца; але да чужаземцаў, альбо прыватных асобаў, яны часта ставяцца непрыемна, і пакуль госьць чагосьці не выгандлюе, датуль коней атрымаць не можа. Вельмі патрэбна пазьбягаць тых пошт, якія трымаюць габрэі, дзе праз розныя хітрыкі альбо за коней вышэй патрэбнага заплаціш, альбо палову дня страціш. У паштальёнаў няма ўсталяванай платы, таму яны прымаюць з удзячнасьцю, хто колькі дасьць. У Літве трэба даваць 20 грошаў срэбных, альбо нават і 1 польскі злоты, каб добра ехаць, тут тое самае маеш за 10 срэбных грошаў. Ня ведаючы пра тое, я плаціў як у Літве, і ехаў часам па 20 вёрст за гадзіну, вельмі не хутка аднак (нямецкая міля складае 7 вёрст). Гэткім чынам з Магілёва да Оршы 72 вярсты я ехаў ад 1-й да 6-й гадзіны пасьля поўдня, а вяртаючыся быў у дарозе ад 11-й зранку да паловы 4-й пасьля поўдня; правялі на двух станцыях па паўгадзіны, а на адной чвэрць гадзіны, такім чынам агульна мы прабеглі за 3 гадзіны з чвэрцью 72 вярсты, ці 10 2/7 нямецкіх мілі; атрымліваецца кожная вярста займала 2 5/7 хвіліны, а за гадзіну мы праяжджалі 22 ½ вярсты.
Паштовыя канторы паўсюль асобныя ад коннай пошты. І нават ніколі не знаходзяцца ў суседнім будынку, з нагоды, што тут пошты ёсьць біржавыя, і прымаюць пры нагодзе розныя казённыя грошы дзеля перасылкі іх ад аднаго да другога канца краіны, што патрабуе асобнай бяспекі, таму таксама паўсюль пры паштовых касах стаяць вартавыя вайскоўцы, якія назіраюць за дзяржаўнымі касамі. Гэткая сістэма надта зручная для краіны, інакш было б немагчыма забясьпечваць гандлёвыя альбо іншыя сувязі. Гэта зьяўляецца вялікай спрыяльнасьцю для ўсіх краёў Яго Імпэратарскай Моцы.
На пецярбурзскім тракце пачынаючы ад Вільні, паўюсль паштовыя будынкі прыгожыя і часьцей за ўсё мураваныя, і вельмі добра аздобленыя, аднак сумна і дзіка дарагія. У агульнасьці, тут яшчэ трэба ўзгадаць нешта пра габрэяк і габрэяў.
У Вільне, і нават ва ўсёй Літве, пачынаючы ад мяжы Палесься аж да Магілёва і Оршы, габрэйкі маюць азіацкія галаўныя ўборы. Едучы ад Палесься аж да Ваўкавыска я не бачыў на іх пэрлін, як у Галіцыі. У Ваўкавыску адна габрэйка мела на сабе каралі ў выглядзе каўнэрыка. Далей падобныя каралі можна было бачыць паўсюль. У Вільні, аднак, на галавах носюць цюрбаны з шалей і хустак, на шыі шнуры пэрлін ад найкароткага да найдоўгага па 6 ці больш, аж да 12, шнуроў, спадаючых ад падбародку ўніз да самых грудзей, таксама як я бачыў на гравюрах у султанак індыйскіх набобаў. Некаторыя апранутыя паводле звычайнай моды лепшага тону, але яны атрымліваюць пагарду ад сваіх і звычайна лічацца прастытуткамі. Ніжэйшага саслоўя габрэйкі выходзяць на вуліцу ў вялікім белым покрыве (velum) падобным на павешаную на сябе прасьціну, увесь чалавек укрыты ею цалкам акрамя твару. Паміж сабой размаўляюць, асабліва пры чужых, па габрэйску. Але гэтая мова звычайна перакручаная нямецкая, ці нямецкая па-габрэйску. У Старасеку пад Шкловам я бачыў у габрэйкі на галаве ўбор падобны чымсьці да ўбору габрэяк Галіцыі, і гэта быў толькі адзіны падобны прыклад. Мужчыны габрэі маюць аднастайную вопратку, як дзе нідзе ў некаторых польскіх правінцыях. Увесь гандаль знаходзіцца ў іх руках, надакучлівы і часта моцна дзёрзкі. Урад тут зьбіраецца ўвесьці сродкі супраць ашуканства габрэяў, якія звычайна маюць найбольшыя даходы з найбеднага ці менш за ўсё адукаванага клясу людзей, альбо таксама з найбольш распушчанай моладзі. Але тыя сродкі будуць па рознаму зьвязаныя ўкаранелай амаль спрадвечнай слабай актыўнасьцю і павольным рухам. Пры ўсім гэтым, ніякі ўрад у Эўропе не паказвае столькі доказаў паляпшэньня таго народу, ня гледзячы на ўсе так моцна супраць яго накіраваныя сродкі, чым урад расейскі. Заахвочваньняў для габрэяў да новых паселішчаў у розных паўднёвых правінцыях было зроблена больш, чым усе сыстэматычныя спробы найбольшага іх прыгнёту. Аседлыя ў Хэрсонскай губерні габрэі за некалькі год у якасьці фермераў узьняліся да заможнасьці, якую найнадзейна стварае шчырая праца і сумленны заробак без нараканьняў. Прыклад тых габрэяў заахвоціў бедны кляс да падобнага жыцьця. Шматгадовыя неўраджаі ў некалькіх губренях павялічылі агульнае гаротнае становішча тамашніх жыхароў, вылішаючы габрэяў шляхоў да лайдацкага жыцьця; не было каго ашукваць у тых масштабах, каб гэта забясьпечыла столькі сямей, колькі іх было раскідана па тых губернях. Такім чынам яны рушылі да хэрсонскіх паселішчаў, і паводле дзяржаўных сьведчаньняў, якія выдаваліся габрэям у самой Магілёўскай губерні, да Хэрсону іх сышло да паловы верасьня 1822г. за той год звыш 9000 душ, і яны не толькі зрабілі тое падарожжа за ўласны кошт, але нават на першыя патрэбы новай гаспадаркі нічога ад ураду не патрабавалі, акрамя пацьвярджэньня вольнасьці ад падаткаў і іншых цяжараў на 10 год ці больш, у залежнасьці ад слабод, якія атрымалі тыя прывілеі.
А 5-й гадзіне пасьля поўдня, 8-га лістапада, я пакінуў Магілёўі паехаў абсаджаным дрэвамі трактам на Княжыцы, нядрэнны гарадок, у 12 вёрстах адлегласьці; адтуль да Галоўчына, таксама падобнага гарадка, 20 вёрст, з яго ў Круглае таксама 20 вёрст, а з яго да Талочына 10 вёрст. У трох узгаданых гарадках паўсюль маюцца храмы мураваныя і нічога болей, астатняе – некалькі дзесяткаў габрэйскіх дамоў.
Комментариев нет:
Отправить комментарий